Ayıplı Mal ve Hizmet: Tüketicinin Hakları ve Hukuki Yollar
Tüketicinin korunmasına yönelik düzenlemeler, çağdaş hukuk sistemlerinde önemli bir yere sahiptir. 6502 sayılı Tüketicinin Korunması Hakkında Kanun (TKHK), tüketicilerin mal ve hizmet alımları sırasında karşılaşabileceği sorunlara ilişkin haklarını güvence altına almaktadır. Kanun, ayıplı mal ve hizmet kavramlarını tanımlayarak, tüketicilere sözleşmeden doğan seçimlik haklar tanımış ve uyuşmazlıkların hızlı ve etkili bir şekilde çözülmesi için başvuru yollarını düzenlemiştir. Bu kapsamda hem bireylerin ekonomik menfaatlerinin korunması hem de piyasa dengesinin sağlanması hedeflenmektedir.
Ayıplı Mal ve Hizmet Nedir?
Ayıplı mal; teslim anında, taraflarca kararlaştırılan özelliklere uymayan veya olağan kullanım amacına uygun olmayan malları ifade eder. Örneğin, su geçirmez olduğu belirtilen bir montun su geçirmesi ya da yeni alınan bir cihazın çalışmaması ayıplı mal kapsamına girer.
Ayıplı hizmet ise, sunulan hizmetin sözleşme, teknik düzenlemeler veya tüketicinin makul beklentileriyle örtüşmemesi halidir. Örneğin, bir tamirat işinin eksik yapılması ya da hizmetin taahhüt edildiği gibi sunulmaması bu kapsamdadır.
Tüketici Hukukunda Ayıp Türleri
Açık Ayıp: Malın teslimi sırasında basit bir incelemeyle fark edilebilecek kusurlar açık ayıp olarak değerlendirilir. TKHK’da belirli bir bildirim süresi öngörülmemekle birlikte, uygulamada tüketicinin ayıbı öğrendiği andan itibaren makul bir süre içinde satıcıya bildirmesi gerektiği kabul edilir.
Gizli Ayıp: Teslim anında fark edilemeyen ve zaman içinde kullanımla ortaya çıkan kusurlar gizli ayıp olarak tanımlanır. TKHK’ya göre, teslim tarihinden itibaren ilk altı ay içinde ortaya çıkan ayıpların teslim anında var olduğu kabul edilir. Bu süre zarfında ispat yükü satıcıdır. Altı aydan sonra ise ispat yükü tüketiciye geçer.
Ayrıca, TKHK m.12’ye göre ayıplı maldan sorumluluk süreleri; taşınır mallarda iki yıl, taşınmazlarda ise beş yıl ile sınırlandırılmıştır. Ayıp hile ile gizlenmişse bu süreler uygulanmaz.
Tüketicinin Seçimlik Hakları
Tüketici, ayıplı mal veya hizmetle karşılaşması durumunda 6502 sayılı TKHK uyarınca aşağıdaki haklardan birini serbestçe seçme hakkına sahiptir:
- Sözleşmeden Dönme: Tüketici, malı iade ederek bedelin tamamının iadesini talep edebilir. Bu durumda tüketici, söz konusu ayıp nedeniyle uğradığı zararın tazminini de ayrıca isteyebilir.
- Ayıpsız Misli ile Değişim: Tüketici, malın ayıpsız benzeri ile değiştirilmesini veya hizmetin yeniden usulüne uygun şekilde yerine getirilmesini talep edebilir. Bu talep, özellikle malın tamir edilemeyecek nitelikte olması ya da onarım süresinin makul süreyi aşması halinde öncelik taşır.
- Bedel İndirimi: Malın kullanılmasına devam edilmek istenmesi durumunda, ayıbın malın değerine etkisi oranında satış bedelinden indirim talep edilebilir. Bu indirim, doğrudan tüketicinin uğradığı zararın tazminine yönelik bir yoldur.
- Ücretsiz Onarım: Tüketici, ayıplı malın ücretsiz şekilde tamir edilmesini talep edebilir. Onarım işlemi satıcı tarafından karşılanmalı ve ürün makul süre içinde kullanıma elverişli hale getirilmelidir. Aksi halde, tüketici diğer seçimlik haklarını kullanma hakkını saklı tutar.
Tüketici bu haklardan yalnızca birini seçmekle yükümlüdür; ancak seçtiği hakkın yerine getirilmemesi halinde diğer haklarını kullanma hakkı saklıdır. Satıcı, tüketicinin tercih ettiği talebi yerine getirmek zorundadır. Bu hakların etkili bir şekilde kullanılabilmesi için tüketicinin yazılı bildirimde bulunması ve sürelere dikkat etmesi önem taşır.
Tüketici Hakem Heyetleri ve Yetki Sınırları
2025 yılı itibariyle, 149.000 TL altındaki tüm uyuşmazlıklarda İl veya İlçe Tüketici Hakem Heyetlerine başvuru zorunludur. Bu tutarın üzerindeki uyuşmazlıklar ise tüketici mahkemelerinde görülmektedir. Başvuru, tüketicinin yerleşim yerindeki veya mal/hizmetin sağlandığı yerdeki heyete yapılabilir.
Hukuki Başvuru Süreci ve Profesyonel Destek
Ayıplı mal veya hizmetten kaynaklanan uyuşmazlıklar, bireysel başvurularla çözülebilse de, süreç teknik bilgi ve prosedür bilgisi gerektirebilir. Dava veya itiraz süreçlerinde doğru adımların atılması, hak kaybının önlenmesi açısından önemlidir.
Tüketicilerin yalnızca 1136 sayılı Avukatlık Kanunu kapsamında yetkilendirilmiş avukatlardan destek almaları, sürecin hukuki zeminde ve güvenli biçimde yürütülmesi açısından dikkat edilmesi gereken bir husustur. Avukat olmayan kişi veya kuruluşlardan alınacak hukuki destek, mevzuat açısından geçersiz olup, mağduriyet doğurabilir.
Tüm bu süreçlerde, mevzuata uygun hareket edilmesi ve sürelerin takip edilmesi, tüketicinin haklarını koruma yolunda etkili bir adım olacaktır.
